واداشتن كودكان به انجام كارهای خانه

 3 سال و بالاتر
این كار می‌تواند نقشی بر آب و یا شروع كاری بزرگ باشد. واداشتن كودك به انجام كارهای خانه در ابتدا و به یكباره برای والدین میدان نبرد و سپس برای آنانی كه از تا كردن لباسهای شسته شده‌اند خسته شده‌اند، مایه شادمانی است! كودكان خردسال‌تر كار را با میل و علاقه شروع می‌كنند (در حالی كه اغلب اوقات انجام دادن كار توسط خودمان آسان‌تر است) و سپس بعد از رشد كافی و داشتن توانایی كافی كار، برای انجام صحیح كارها، از شما دوری گزیده و در مقابل هر تقاضای شما روی بر می‌گردانند. در این فصل از كتاب، توصیه‌هایی درباره چگونگی وادار كردن به همكاری و مشاركت در انجام كارها آورده شده است.

زود شروع كنید

بهترین زمان برای واداشتن كودكان به انجام كارهای خانه، هنگامی است كه آنها هنوز خیلی خردسالند - آن قدر كوچك كه انجام كارها هنوز برایشان جنبه تفریحی دارد و آن قدر كوچك كه هیچ وقت زمانی را كه كارهای خانه بخشی از زندگی روزمره نبوده‌اند، به خاطر نمی‌آورند. خانمی كه مادر سه فرزند است، اظهار می‌دارد: به محض شروع به راه رفتن كودك و همزمان با پیدا نمودن توانایی در دست گرفتن اسباب‌بازی می‌توان به او آموخت آن را در جعبه اسباب‌بازیها قرار دهد. این كار در آن سن خردسالی، برای او یك بازی است.

ضرب الاجل تعیین كنید...

مادر دیگری می‌گوید: «من از طریق قرار دادن مهلت زمانی برای انجام كارها، تا حدودی موفق شدم. دخترم باید كارهای روزانه را تا ساعت 8 شب انجام می‌داد و آنها را تا وقت خواب به تأخیر نمی‌انداخت، تا من هم فرصت بررسی و كنترل آنها را داشته باشم. اگر كاری خارج از محدوده كارهای روزمره باید انجام می‌گرفت و دخترم می‌گفت: «بعداً انجامش می‌دهم»، از او می‌پرسیدم چه موقع. او را به تعیین زمانی وادار می‌كردم. مثلاً« تكالیف ریاضی‌ام را ساعت 6 عصر شروع می‌كنم.» به این ترتیب من به كارهای شخصی خود می‌پرداختم و ساعت 01: 6 به او سركشی می‌كردم تا مطمئن شوم كار را شروع كرده است، به نظر می‌رسد دخترم به زمانهایی که خود مقرر کرده است، پایبند مانده باشد.»

...و یادآوری كننده‌ها

مادر دیگری اظهار می‌دارد: «آنچه در حال حاضر مؤثرترین روش برای من است، یادآوریهای مهربانانه و ملایمی برای چیدن میز شام، شستن و آبكشی ظرفها، قرار دادن لباسها در ماشین لباسشویی، غذا دادن به حیوان خانگی و سایر كارهایی است كه انجام دادن آنها پنج دقیقه هم طول نمی‌كشد. هنگامی كه انجام كاری بیش از این زمان را از او می‌خواستم، مثل گردگیری لوازم خانه، به او در انتخاب زمان انجام كار، اختیار می‌دادم تا مثلاً برای گردگیری مجبور به قطع مطالعه كتاب مورد علاقه‌اش نباشد؛ فرصت می‌دادم تا یكی دو فصل از كتابش را مطالعه كند و سپس انجام كار را به او یادآوری می‌كردم.» اعتماد كردن به كودكان در انجام وظایفشان و ارجحیت ندادن كارهای خانه به تمام كارهای دیگر، همكاری آنها را تضمین می‌كند.

از برگه‌ی یادداشت استفاده كنید

مادر دیگری از كاغذ یادداشت برای فهرست كردن سه یا چهار كاری كه مایل بود دخترش انجام دهد، استفاده می‌كرد: «دخترم به من گفت فهرست‌بندی و خط زدن كارهای انجام شده از فهرست را دوست داشته است. من دریافته‌ام مشخص كردن كارها به انجام آنها كمك می‌كند و بنابراین بسیار خسته كننده به نظر نمی‌رسند. به جای گفتن «اتاقت را جمع و جور کن»، می‌نویسم، «تمام لباسهای کثیف را
جمع كن و در سبد لباس چركها بگذار»، «موكت اتاقت را جارو برقی بزن»، و یا هر كار دیگری كه انجام آن لازم است. حتی وقتی تكالیف مدرسه‌اش آن قدر زیاد است كه نمی‌داند از كجا شروع كند نیز برایش فهرست تهیه می‌كنم. برای تهیه این فهرست، او به من در یادداشت كردن كارهای انجام نشده‌اش كمك می‌كرد و كافی بود به او بگویم از بالای فهرست شروع كند و یكی یكی پیش برود - و تا زمانی كه یك تكلیف را به پایان نرسانده، نگران دیگر نباشد. به محض تهیه فهرست، او متوجه می‌شد كارهایش آن قدر كه فكر می‌كرده است هم وقتگیر نبوده‌اند.»

از كارتهای نشانگر استفاده كنید

مادری می‌نویسد، «روش من در مورد دخترم كه اكنون ده ساله است این بود كه صبح جمعه تمام كارهایی را كه باید انجام می‌داد، روی كارتها یا قطعه كاغذهایی جداگانه می‌نوشتم. سپس كارتها را روی میز می‌چیدم و از او می‌خواستم دو كار را انتخاب كند. معمولاً چهار یا پنج كارت؛ كارهایی مانند، «تمیز كردن حمام»، «جاروبرقی زدن»، «بیرون بردن آشغالها»، و ...وجود داشت. با این روش، دخترم همه كارهایی را كه باید انجام می‌شد، به صورت ملموس‌تری مشاهده می‌كرد و می‌توانست كارهای مورد علاقه‌اش را انتخاب كند.»

كارهای روزمره‌ی تقلیدی

كودكان دوست دارند بزرگسال بودن را تقلید كنند. اگر هنگام كار در آشپزخانه به آنها یك پیشبند، یك كاسه كوچك و یك قاشق بدهید، در سایر موارد نیز از كارهای شما تقلید می‌كنند. حتی كودكان بسیار كوچك هم باید موقع مثلاً تمیز كردن اتاقشان به شما كمك كنند. می‌توان اسباب‌بازیها را به دست آنها داد تا سر جایشان بگذارند، به آنها اجازه داد گردگیری و در مرتب كردن تخت كمك كنند. مسلماً خود شما این كارها را سریع‌تر انجام می‌دهید، اما در حال حاضر شما به دراز مدت و تربیت فرزندتان می‌اندیشید. پرورش فرزند تنها با در نظر گرفتن شرایط امروز، به پدید آمدن فرزندانی لوس و ضایع شده منجر می‌گردد. برنامه دراز مدت شما، وادار كردن این كودك به تمیز كردن اتاق خودش - به زودی زود - است.

انگیزه‌هایی ایجاد كنید

مادری دریافت كه با كمی ابتكار مادرانه و كمك كودكان پیش دبستانی و كودكان بزرگتر، كارهای خانه انجام می‌شوند. اظهار می‌دارد: «من به فرزندانم رشوه نمی‌دادم، اما كار بعدی را به اطلاع آنان می‌رساندم و آنكه اگر وقت تمام می‌شد، نمی‌توانستم آن كار را انجام دهیم. زمان قصه‌خوانی مسلماً بهتر از زمان كارهای منزل است، بنابراین من معمولاً زمان انجام كارهای خانه را درست قبل از زمان قصه‌خوانی قرار می‌دادم. كودكان می‌دانستند هر چه سریع‌تر كارها را انجام دهیم، فرصت برای قصه‌های بیشتری خواهیم داشت.»

جستجوی گنج!

از كودكان پیش دبستانی بخواهید در زمان جمع و جور كردن، به جستجوی گنج بپردازند. ابتدا آنها را به جمع و جور كردن اشیای آبی و یا تنها به جمع و جور كردن اسباب‌بازیهای چرخ‌دار وادار كنید. از آنها بخواهید نقش یك آدم آهنی یا پرنده یا سگ را بازی كنند و جمع و جور كردن را به تقلید از مورد انتخاب شده انجام دهند. آنها را به ثبت ركورد جهانی جدیدی در جمع و جور كردن به تلاش وادار كنید. این كار را با تهیه سبد بزرگ و محكمی انجام دهید. كودكان را وادار كنید هر آنچه آشغال یا شكستنی نیست بردارند و در سبد پرتاب كنند. وقت بگیرید و زمان به دست آمده را رو ی قطعه‌ای مقوّا یا تخته بنویسید. زمان هر بار جمع و جور كردن را یاداشت و كودكان را به شكستن ركورد خود تحریك و تشویق كنید. هفته‌ای یك بار ركوردگیری را از ابتدا شروع كنید، زیرا در نهایت كودكان توان شكستن ركورد را از دست می‌دهند و قادر به سریع‌تر انجام دادن كارها نخواهند بود. (دقت داشته باشید كه در پایان همه چیز در سبد قرار داده شده باشد).

وقت امتحان و زمان قصه‌گویی

مادری می‌گوید: «مادر من، همیشه ما را به تمیز كردن یك محل خاص از منزل وادار می‌نمود و در زمانی كه به نظافت اتاق نشیمن و ناهار‌خوری می‌پرداختیم، خود او آشپزخانه را جمع و جور و تمیز می‌كرد و در ضمن این كار ما را مورد پرسشهای مكرر قرار می‌داد، «اسم سه كشتی كریستف كلمب چه بود؟» «هنگام شروع جنگ كره چه كسی رئیس جمهور آمریكا بود؟» «نویسنده كتاب... كی بود؟ گاهی نیز بیت اول یك غزل و یا جمله‌ای از یك سخنرانی مشهور را از حفظ می‌خواند و ما در چنین شرایطی مجبور به ادامه شعر و یا ذكر نام نویسنده می‌شدیم. هنگام گیج شدن و عدم توانایی پاسخگویی، او بیت بعدی را می‌خواند و كار را ادامه می‌داد. بعضی روزها، ما آنچه را داستانهای شهاهی می‌نامیدیم ابداع می‌كردیم. برای این داستانها هر یك از ما شخصیتی خلق كرده و بر طرح اصلی آن با هم به توافق می‌رسیدیم (هنگام كار كردن بدون حضور والدین، بدون شك ما یتیم بودیم). سپس داستان را تعریف و هر یك نقش خود را در پیشبرد قصه ایفا می‌نمودیم. داستانهای محبوب ما با تغییراتی متناسب با روحیات ما در آن زمان خاص، تكرار می‌شدند. گاهی آواز می‌خواندیم یا لطیفه‌هایی را كه از ابتدای روز آماده كرده بودیم، برای یكدیگر تعریف می‌نمودیم. بدین ترتیب، ذهن ما به مسائل جالب توجهی مشغول می‌شد و غرولند نمی‌كردیم و برای پایان كار عجله و شتاب نداشتیم.

به هدفهای والا بیندیشید

تواناییهای كودك را دست كم نگیرید. حتی كودكان پیش دبستانی می‌توانند با كمك شما لباسهایشان را بشویند. آنها جداسازی و دسته‌بندی لباسها، قرار دادن در ماشین لباسشویی سرانجام تا کردن و جمع و جور کردن لباسها را، تا زمانی که شما در كنارشان باشید، دوست دارند. در این سن، با شما بودن هنوز برای آنها با ارزش است. هنگام انجام كار خوب تشویقشان كنید؛ البته به مرور زمان و با بزرگ‌تر شدن كودكان از میزان تشویق و تحسینها كم كنید.
(نمی‌خواهیم انتظار داشته باشند به خاطر تمیز كردن اتاقشان برایشان رژه‌ای ترتیب داده شود) اجازه دهید در همه كارها مشاركت داشته باشند.

نمودارهایی درست كنید

كودكان بزرگتر ممكن است برای تمیزی و جمع و جور كردن اتاقشان - بدون نظارت شما، به برنامه راهنمایی نیاز داشته باشند. آنها می‌توانند بر اساس برنامه راهنما عمل كنند تا مطمئن شوند كاری از قلم نیفتاده باشد. در عین حال، وجود این جدول دسته‌بندی كارها، مانع احساس خستگی به علت تعدد كارها می‌گردد. جدولها، در ابتدای كار باید كاملاً مشخص و با جزیئات باشند (« تمام مكعبها را جمع كن، تمام ماشینهای اسباب‌بازی را جمع كن. لباسها را مرتب تا بزن») بعدها، هنگامی كه احساس می‌كنید كودكان دیگر نیازی به جزئیات كارها ندارند، می‌توانید كلی‌تر بنویسید. (« اتاق را تمیز كن. تخت را مرتب كن. گردگیری كن.»)
منبع مقاله:
كندی، میشل؛ (1392)، آداب‌دانی و نزاكت، برگردان: زهرا جعفری، مشهد: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی)، چاپ دوم.